Cultivars in je (natuurlijke) tuin: waarom (niet)?

Cultivars zijn plantensoorten die zijn aangepast, zodat ze bijvoorbeeld langer bloeien, een bepaalde kleur hebben of winterhard zijn. Ze komen veel in tuinen voor omdat ze er mooier uitzien dan hun natuurlijke voorouders of omdat ze minder onderhoud vragen. Toch hebben gecultiveerde planten ook nadelen, zeker voor de natuur en biodiversiteit. Wil je die cultivars dan wel in jouw (natuurlijke) tuin hebben?

In dit artikel onderzoeken we wat cultivars zijn, bespreken we de voordelen en nadelen ervan in natuurlijke, ecologische tuinen, en kijken we hoe je in jouw tuin de juiste balans vindt tussen de schoonheid van deze aangepaste planten en de voordelen van natuurlijke planten.

Wat zijn cultivars? 

Cultivars komt van het Engelse woord “cultivated varieties”. Het zijn plantensoorten die opzettelijk zijn ontwikkeld om specifieke eigenschappen te verbeteren of te accentueren. Ze zijn dus door mensen gemanipuleerd. Dat manipuleren kan door seksuele voortplanting (planten met gewenste eigenschappen kruisen) en aseksuele voortplanting (stekken, enten of kweken). 

Deze planten worden vaak gekozen vanwege specifieke kenmerken, zoals bloemkleur, bloeidatum, groeivorm, bladkleur, winterhardheid of ziektebestendigheid, Hierdoor zijn cultivars vaak populair in de sier- en tuinbouwindustrie, en ook in tuinen. 

De voordelen van cultivars

Dat gecultiveerde planten zo populair zijn, is niet voor niets. Ze hebben namelijk een paar grote voordelen:

Voordeel 1: aantrekkelijk

Cultivars worden vaak gekozen vanwege hun esthetische waarde. Ze kunnen prachtige bloemen, opvallende bladkleuren en unieke vormen hebben, waardoor ze de tuin een visueel aantrekkelijke uitstraling geven. Ze zien er dus gewoon mooi(er) uit. 

Voordeel 2: ziektebestendig

Sommige cultivars zijn gefokt met resistentie tegen bepaalde ziekten of plagen, waardoor ze gemakkelijker te onderhouden zijn. Dit kan tuiniers helpen om hun planten gezond te houden zonder (chemische) bestrijdingsmiddelen te gebruiken.

Voordeel 3: compacte groei

Veel cultivars hebben een compacte groeiwijze, bijvoorbeeld met minder (groot) blad. Daardoor nemen ze minder ruimte in beslag en zijn ze geschikt voor kleinere tuinen of potten op balkons en terrassen.

Voordeel 4: ze bloeien langer

Sommige cultivars zijn gefokt om langer te bloeien dan hun wilde tegenhangers. Dit betekent dat je vroeger in het voorjaar al kunt genieten van kleurrijke bloemen in je tuin, en tot laat in de herfst.

Voordeel 5: je hebt meer keuze

Van wilde planten worden vaak verschillende cultivars gemaakt, met een breed scala aan kleuren en vormen. Daardoor heb je veel meer keuze voor in je tuin en kun je planten selecteren die het beste passen bij jouw wensen.

De nadelen van cultivars

Gecultiveerde planten zien er vaak dus heel kleurig uit, maar er is ook een keerzijde. Ze komen niet zo voor in de natuur, waardoor veel van de 350 soorten wilde bijen in Nederland er weinig aan hebben. En dat geldt ook voor veel andere insecten, zoals vlinders, zweefvliegen, wantsen, torretjes en schimmels. Cultivars kunnen dus een negatief effect hebben op de biodiversiteit. 

Zo kan de nectar slecht bereikbaar zijn omdat de bloemstructuur is veranderd, bijvoorbeeld in dubbele korenbloemen. Ook kan de hoeveelheid nectar en stuifmeel zijn veranderd. Hierdoor zijn deze planten minder goed bruikbaar voor insecten of herkennen insecten de planten simpelweg niet meer. 

Een ander nadeel is dat het kweken van een cultivar kan leiden tot problemen zoals genetische erosie en de verspreiding van invasieve soorten. Dit kan slecht zijn voor de ecosystemen.

Cultivars in natuurlijke tuinen: wel of niet doen?

Cultivars kunnen dus negatieve effecten hebben op de biodiversiteit, de bestuiving verstoren, inheemse planten verdringen en de voedselketen voor wilde dieren verstoren. Tegelijkertijd kunnen ze voor de visuele aantrekkingskracht van een tuin nog steeds aantrekkelijk zijn en ziektes in een tuin tegengaan zonder bestrijdingsmiddelen.

Maar moet je cultivars dan wel of niet gebruiken in een natuurlijke, ecologische tuin? Ja, maar alleen als aanvulling op wilde planten, met mate en met een plan. 

Bij Groen & Gers gebruiken we cultivars ‘in principe’ niet. Onze tuinen zijn er voor mens, plant én dier. De meeste varianten voegen niets toe voor dieren, en dus horen ze volgens ons niet thuis in een ecologische tuin. Bovendien kunnen inheemse, wilde planten minstens zo mooi zijn als hun gecultiveerde broertjes. 

Toch kunnen er redenen zijn om ze wel te gebruiken, bijvoorbeeld om een haag te creëren die wintergroen is of om de bloeiperiodes tussen verschillende wilde planten te overbruggen. In dat geval gebruiken we cultivars, maar met voorwaarden: 

Voorwaarde 1: inheemse cultivars

Als we cultivars gebruiken, dan kiezen we voor inheemse varianten. Deze hebben eigenschappen die planten van hier beter ondersteunen en passen bij de lokale omstandigheden.

Voorwaarde 2: gemengd met inheemse planten

We combineren cultivars met inheemse planten om een diverse en aantrekkelijke tuin te creëren. Daarbij zorgen we er natuurlijk voor dat inheemse soorten de overhand hebben en de basis vormen van ons tuinontwerp.

Voorwaarde 3: natuurlijke hoeken

We zorgen dat er in de tuin voldoende (grote) plekken zijn zonder cultivars. Zo krijg je in een tuin biodiverse hoeken waar een natuurlijke leefomgeving voor planten en dieren ontstaat. Dat helpt bij meer biodiversiteit.

Voorwaarde 4: bruikbare cultivars

Niet alle cultivars zijn gelukkig ‘onbruikbaar’ voor de natuur. Zo zijn open bloemen met enkelvoudige bloemblaadjes toegankelijk voor bijen. En je kunt best spelen met de vorm van een ontwerp, zolang de plant nog stuifmeel of nectar produceert.

Cultivars in je tuin: vind de balans

Het gebruik van cultivars in een natuurlijke tuin heeft voordelen voor de mens, maar is voor de natuur vooral nadelig. Toch is het mogelijk om een balans te vinden tussen de schoonheid van aangepaste planten en de natuurlijke kracht van wilde planten, door bewuste keuzes te maken bij het kiezen en plaatsen van cultivars in je tuin. 

Door inheemse cultivars te kiezen, bestuivers te ondersteunen en voldoende ruimte te bieden aan inheemse planten, kun je genieten van een prachtige en ecologisch verantwoorde tuin waar zowel jij als de natuur blij van wordt. Wil je daar hulp bij, dan helpen we je graag.