Verlichting in je natuurlijke tuin: zo kan het mooi én natuurvriendelijk
Een prachtige boom die sfeervol wordt uitgelicht in de avond. Gezellige kaarsen rondom je terras. Mooie lampen die de wandelpaden in je tuin zichtbaar maken. Verlichting in je tuin kan niet alleen nuttig zijn, maar ook de sfeer verhogen.
Toch is verlichting iets om goed over na te denken bij een tuinontwerp, zeker bij een natuurvriendelijke of ecologische tuin. Je wilt de verlichting zo integreren dat de natuur er geen last van heeft. In dit artikel bespreken we de verschillende vormen van tuinverlichting en de impact op de natuur. We geven ook enkele tips voor het verlichten van een ecologische tuin.

Drie soorten tuinverlichting
Er zijn drie soorten verlichting die je in je tuin terug kunt laten komen: functionele verlichting, sfeerverlichting en accentverlichting. Deze soorten verlichting hebben hun eigen kenmerken, maar er is ook overlap. Zo kan functionele verlichting ook sfeerverhogend werken, en kan accentverlichting ook heel nuttig zijn.We bespreken de lichtvormen kort:
1. Functionele tuinverlichting
Functionele of basisverlichting is ontworpen om bepaalde delen van je tuin praktisch te verlichten. Het licht moet nuttig zijn, bijvoorbeeld voor het gebruik van je tuin of de veiligheid. Voorbeelden zijn padverlichting, trapverlichting, een licht bij de voorkeur of een lamp bij de schuur.
Kenmerken:
- Gerichte verlichting: functionele verlichting richt zich op specifieke zones, zoals paden, trappen of de ingang van de tuin.
- Veiligheid: het belangrijkste doel is het vergroten van de veiligheid door obstakels en gevaren goed zichtbaar te maken in het donker.
- Eenvoudig: functionele verlichting heeft vaak een eenvoudig en gestroomlijnd ontwerp om de focus te leggen op praktisch nut.
2. Sfeerverhogende tuinverlichting
Sfeer- of achtergrondverlichting in je tuin heeft als doel de sfeer en gezelligheid te verbeteren. Met deze verlichting creëer je schaduw en diepte, vaak met indirect licht. Zo krijg je een warme en uitnodigende ambiance. Denk aan sierverlichting als tuinlantaarns, lichtslingers en kaarsen die een zachte gloed verspreiden.
Kenmerken:
- Diffuus licht: sfeerverlichting produceert vaak gelijkmatig en zachter licht, wat een ontspannen sfeer bevordert.
- Decoratieve elementen: naast verlichting wordt sfeerverhogende verlichting vaak geïntegreerd in decoratieve elementen zoals lantaarns, lichtbollen, of artistieke armaturen.
- Variabele hoogtes: sfeerverlichting kan op verschillende hoogtes worden geplaatst, zoals hangende lichten, om een speels effect te creëren.
3. Accentverlichting
Accentverlichting gebruik je om specifieke kenmerken of objecten in de tuin te benadrukken en visueel te versterken. Deze verlichting, meestal spotjes, voegt een artistiek tintje toe aan je tuin door de aandacht te vestigen op bepaalde bomen, struiken of bijvoorbeeld beelden.
Kenmerken:
- Gerichte focus: accentverlichting is gericht en benadrukt specifieke details, de blikvangers van je tuin.
- Flexibel: de armaturen zijn flexibel, zodat ze verschillende delen van de tuin kunnen accentueren, afhankelijk van de seizoenen of persoonlijke voorkeuren.
- Verstelbare intensiteit: vaak kun je accentverlichting feller of minder fel maken, zodat je de focus kunt aanpassen aan de gewenste impact.
De donkere kant van tuinverlichting
Er zijn dus drie redenen om (delen van) je tuin te verlichten: omdat het nuttig is, voor de gezelligheid of om bepaalde onderdelen van je tuin uit te lichten. Door het combineren van deze lichtvormen in je tuin kun je prachtige effecten bereiken. Het kan je tuin écht afmaken: niet alleen praktisch, maar ook esthetisch.
Maar de verlichting heeft ook een keerzijde, zeker voor de natuur. Allereerst kan verlichting aardig wat (onnodige) energie verbruiken, wat niet past bij een ecologische tuin. Bovendien zorgt overmatige verlichting voor lichthinder. Dat is jammer voor jou omdat je de sterren niet meer ziet, maar het heeft ook een negatief effect op de gezondheid van planten en dieren die afhankelijk zijn van de duisternis, zoals vleermuizen, uilen en insecten. Hun natuurlijke ritme kan daardoor namelijk verstoord worden.

Bomen verlichten: doe het niet!
Elk jaar vanaf november brengen we onze dorpen en (binnen)steden weer in kerstsferen, onder andere met leuke lichtjes. Ook in Tilburg. Sfeervol (al lijkt dat op deze slecht gemaakte foto niet echt), maar bomen op deze manier verlichten is geen goed idee.
- Trekvogels oriënteren zich op de sterren en dit brengt ze uit koers, waardoor ze verdwalen en uitgeput raken. Niet-trekvogels blijven door verlichting langer wakker en leven daardoor korter.
- Als bomen ’s nachts beschenen worden door een straatlantaarn, blijft blad waar het licht op valt langer aan de boom. De boom komt niet in herfstrust en dat is een risico als de eerste nachtvorst komt.
- Insecten blijven doelloos rondfladderen rond een lamp of willen er in vliegen (dit herken je vast uit je tuin of van de camping), wat ze niet overleven. Nachtdieren raken juist in de war omdat zij denken dat de lamp de maan is of een mooie witte bloem.

Deze verlichte bomen in Tilburg zijn een mooi voorbeeld van onnodige lichtvervuiling, het licht dat alle lampen ’s nachts uitstralen. Denk aan straatverlichting en etalages, maar ook reclameborden én dus sfeerverlichting. Daardoor zien wij nauwelijks sterren, maar nog belangrijker: lichtvervuiling is schadelijk voor dieren en planten.
Voorwaarden voor verlichting in een natuurlijke tuin
Het is dus belangrijk om goed na te denken over je verlichting om de natuur zo min mogelijk te belasten. In een natuurvriendelijke, ecologische tuin streef je daarom naar een balans tussen (functionele) verlichting en het minimaliseren van de verstoring van natuurlijke processen. Bij Groen & Gers is ons uitgangspunt daarom “liever niet en anders zo min mogelijk”. Daarbij gebruiken we bij een verlichtingsplan voor een natuurlijke tuin een paar duidelijke voorwaarden:
- Geen licht alleen om maar te verlichten: het licht moet een duidelijk doel hebben.
- Het licht moet passen bij het karakter van de omgeving, zoals een natuurgebied, woonwijk, binnenstad of industriegebied.
- We verlichten alleen wat verlicht moet worden, zoals een pad of trap. We voorkomen dus strooilicht of lichtuitstraling naar de omgeving.
- Het licht is niet feller dan nodig en we gebruiken warme lichtkleuren.
- We verlichten zo laag mogelijk en richten het licht ook omlaag.
- De armaturen die we adviseren zijn zo ontworpen dat insecten niet kunnen binnendringen, waardoor ze zouden sterven.
- De temperatuur van de armaturen en lampen is zo laag mogelijk, zodat we de warmtestraling naar de planten en dieren vermijden.

Tips voor verlichting in een natuurlijke tuin
Wil je jouw tuin verlichten, met zo min mogelijk gevolgen voor de natuur in jouw tuin? Bedank dan dat niet alle verlichting gelijk is. De kleur en intensiteit van het licht, de hoeveelheid licht, het heeft allemaal invloed op de planten en dieren. De volgende tips kunnen je helpen bij het maken van een lichtplan voor jouw natuurvriendelijke tuin:
Tip 1: gebruik duurzame verlichting
Kies voor led-verlichting. Deze lampen zijn niet alleen energiezuinig, maar hebben ook een langere levensduur, waardoor ze minder impact hebben op het milieu.
Tip 2: richt het licht omlaag
Als je de verlichting naar beneden richt in plaats van omhoog, minimaliseer je lichthinder en help je nachtdieren hun natuurlijke omgeving te behouden. Ook verlichting onder een overkapping is prima, want daar hebben vogels die langsvliegen geen last van.
Tip 3: bewegingssensoren en timers
Installeer bewegingssensoren en timers om verlichting alleen in te schakelen wanneer dat nodig is. Dit bespaart energie en beperkt de verstoring van de natuur.
Tip 4: kies warm wit licht
Kies voor warm wit licht in plaats van koud wit licht, omdat dit minder invloed heeft op de natuurlijke ritmes van planten en dieren. Heb je led-verlichting, gebruik dan een kleurtemperatuur van maximaal 3000 K (Kelvin) in je tuin. Licht met een hogere kleurtemperatuur verstoort het bioritme van dieren, maar het geeft ook een minder warme sfeer.
Tip 5: dim het licht
Overweeg het gebruik van dimmers om de intensiteit van de verlichting aan te passen aan de behoeften van het moment. Op die manier kun je de sfeer behouden zonder overmatig licht te verspreiden.
Tip 6: gebruik natuurlijke barrières
Plaats verlichting strategisch achter natuurlijke barrières, zoals struiken of bomen, om het licht te filteren en de verstoring van de omgeving te verminderen.
Tip 7: compenseer verlichte plekken
Heb je een paar lichte plaatsen in je tuin? Zorg dan ook voor donkere plekken met natuurlijke schuilplaatsen waar nachtdieren naartoe kunnen. Je kunt ook nestkasten voor vogels plaatsen.
Verlichting in je natuurvriendelijke tuin: wel of niet?
Verlichting in je tuin is niet alleen functioneel, maar een goed lichtplan kan een tuin net dat beetje extra sfeer geven. Maar omdat natuurlijke tuinen er zijn voor mens, plant én dier, is ons advies: gebruik zo min mogelijk tuinverlichting. Door bewust te kiezen voor duurzame lichtbronnen en rekening te houden met de impact op de natuur, kun je een natuurvriendelijke tuin krijgen die er ook ‘s avonds prachtig uitziet. Wil je daar hulp of advies bij? Bij Groen & Gers helpen we je graag!