Een paardenbloem, die vaak als onkruid wordt gezien

Onkruid bestaat (niet): het grote misverstand

In de tuinwereld is er één soort plant die onterecht een slechte naam heeft : “onkruid”. Want wist je dat het onkruid dat wij onkruid noemen helemaal niet bestaat? De meeste van die planten zijn namelijk heel belangrijk voor de natuur. Het zijn juist de planten uit de tuincentra en het buitenland, en dan vooral invasieve exoten, die we onkruid moeten noemen. Die zijn namelijk schadelijk voor onze natuurlijke omgeving. 

In dit artikel duiken we in de wereld van het onkruid en leer je hoe we deze verkeerd begrepen planten kunnen omarmen.

Het misverstand van onkruid

Laten we beginnen met de definitie van onkruid. Onkruid is een plant die groeit waar hij niet gewenst is, bijvoorbeeld in onze achtertuin. Maar wie bepaalt wat gewenst is? Vaak zijn het de mensen die bepalen welke planten in hun tuin mogen groeien en welke niet. Die keuze maken we op basis van ‘schoonheid’. We vinden sommige planten mooi en andere niet. 

Maar als we kijken naar de functie van planten in de natuur in plaats van de schoonheid, dan blijkt de term “onkruid” heel misleidend. Zo spelen de ongewenste planten een belangrijke rol in het herstellen van ecosystemen en dragen ze bij aan de biodiversiteit, bijvoorbeeld als natuurlijke bodemverbeteraars. Bovendien bieden ze voedsel en onderdak aan diverse dieren, van bestuivers tot vogels en insecten. 

Een lieveheersbeestje op een plant die we vaak onkruid noemen
Onkruid, of een belangrijke plant voor de dieren in onze omgeving?

Hoe belangrijk is ons “onkruid”?

Als mensen het over onkruid hebben, over welke planten praten we dan? Laten we eens kijken naar een paar voorbeelden en zien welke ecologische waarde ze hebben:

  • Paardenbloem (Taraxacum officinale): we vinden de heldergele bloemen vaak lelijk in ons gazon, maar ze zijn eigenlijk een belangrijke voedselbron voor bijen en andere bestuivers in het vroege voorjaar.
  • Brandnetel (Urtica dioica): hoewel brandnetels berucht zijn om hun prikkende brandharen, zijn ze ook gastheer voor diverse vlindersoorten, zoals de dagpauwoog, die hun eitjes op deze plant leggen. Staat de brandnetel niet in de weg, laat hem dan gerust staan. 
  • Smalle weegbree (Plantago lanceolata): deze veel voorkomende plant heeft een diepe wortel die de bodemstructuur verbetert en verrijkt met voedingsstoffen. Het fungeert ook als een voedselbron voor diverse insecten.
  • Bijvoet (Artemisia vulgaris): bijvoet heeft medicinale eigenschappen en kan nuttig zijn voor mensen, maar het is ook een gastheer voor vlinders en een voedselbron voor hun rupsen.
  • Klein hoefblad (Tussilago farfara): dit vroege voorjaarskruid biedt nectar voor vroege bestuivers zoals hommels en honingbijen.

De zogenaamde onkruiden blijken dus waardevol voor de dieren in onze omgeving en verbeteren de bodem. Je kunt ze gewoon laten staan, ook als je ze eigenlijk niet zo mooi vindt. 

Onkruid bestaat dus niet – of toch wel?

De planten die wij onkruid noemen hebben een belangrijke ecologische waarde en doen niemand kwaad. En inderdaad, ze groeien soms snel en lijken te gedijen zonder enige moeite van onze kant. Irritant, maar ook logisch, want het zijn vaak inheemse soorten of pioniersplanten die gewend zijn aan ons klimaat en onze bodem. Ze vinden het dus gewoon fijn in jouw tuin.

Kunnen we dus zeggen dat “onkruid” een term is die wij onterecht hebben bedacht en bestaat onkruid eigenlijk niet? Nou, nee. Onkruid bestaat zeker, maar heet eigenlijk anders: cultivars en (invasieve) exoten.

Onkruid – of toch niet?

Het echte onkruid: cultivars en (invasieve) exoten

In plaats van ons te richten op de planten die we onterecht als onkruid bestempelen, zouden we onze aandacht moeten richten op de echte bedreiging voor onze tuinen en ecosystemen: cultivars en (invasieve) exoten. Cultivars zijn planten die door mensen zijn gekweekt en geselecteerd op basis van hun uiterlijk of andere kenmerken, zoals bloemkleur of bladvorm. Deze planten kunnen zich snel verspreiden en verdringen vaak inheemse soorten. Ze hebben meestal geen ecologische waarde en dragen weinig bij aan de biodiversiteit.

Cultivars zie je veel bij de reguliere tuincentra, zoals de Intratuin, Groenrijk of Welkoop. Je kunt beter hun wilde tegenhangers kopen bij biologische kwekerijen of tuincentra, zoals De Hessenhof in Gelderland of kwekerij Valckenhof in Brabant. Maar er zijn er veel meer: Google vertelt je er meer over!

Exoten zijn planten die van nature niet voorkomen in ons land, maar daar door menselijke activiteit terecht zijn gekomen. Deze planten gedijen vaak in nieuwe omgevingen zonder natuurlijke vijanden en kunnen zich snel verspreiden, waardoor ze inheemse soorten verdringen en de lokale ecosystemen verstoren. Zulke invasieve exoten kunnen ernstige schade toebrengen aan de biodiversiteit en het ecosysteem als geheel. Denk bijvoorbeeld aan de Japanse Duizendknoop, de reuzenberenklauw en de Amerikaanse vogelkers. 

Hoe ga je om met het echte onkruid?

Het is belangrijk om cultivars en met name invasieve exoten te herkennen. Soms kun je ze het beste verwijderen, maar dat is niet altijd de beste oplossing is. Soms kan het beter zijn om de inheemse planten te beschermen en de invasieve exoten te beheersen. Dat kan bijvoorbeeld door de bloemen af te knippen of de plant te snoeien. Zo voorkom je dat de invasieve exoten zich verder verspreiden, terwijl de inheemse planten de kans krijgen om te groeien.

Onkruid in de natuurlijke tuinen van Groen & Gers

Als ecologisch tuinontwerpers bij Groen & Gers omarmen we de planten die vaak als onkruid worden bestempeld. Hoe we dat doen? We geven deze planten planten een plek in onze ontwerpen, waardoor ze bijdragen aan een gezondere natuurlijke omgeving:

  • Vooral inheemse planten: in onze ontwerpen hebben inheemse planten voorrang. Zulke planten hebben zich natuurlijk aangepast aan de lokale omstandigheden en bieden voedsel en onderdak aan inheemse dieren.
  • Biodiversiteit bevorderen: we creëren biodiverse tuinen door te kiezen voor veel verschillende planten. Zo gebruiken we nectarrijke planten voor bestuivers en gastheren voor bijvoorbeeld rupsen en zorgen we voor een bloeiboog. .
  • Natuurlijke verstoring: we laten sommige delen van de tuin verstoord blijven, wat betekent dat wij als mensen niet proberen zelf een ecosysteem te maken. Door de natuur z’n gang te laten gaan, bieden we ruimte aan pioniersplanten en we helpen bij het herstel van de bodem.
  • Zo min mogelijk cultivars en exoten: we zijn kritisch bij het kiezen van planten voor onze tuinen. We blijven zo veel mogelijk weg van cultivars en exoten, omdat ze weinig ecologische waarde hebben en inheemse, wilde planten vaak minstens zo mooi zijn. 

Minder onderhoud, meer natuur

Een van de voordelen van natuurlijke, ecologische tuinen is dat je er weinig onderhoud aan hebt. De tuinen zijn aangepast aan de bodem en het klimaat, waardoor de planten weinig onderhoud vragen. Als je de planten die je niet zelf ergens hebt geplant (in de volksmond onkruid dus) ook nog eens lekker kunt laten staan, dan ben je nog minder tijd kwijt aan het onderhouden van je tuin. Win-win voor de natuur én voor jou!

Een uitgebloeide paardenbloem
Een uitgebloeide paardenbloem

Conclusie: onkruid bestaat niet wel

Het is duidelijk dat onkruid zoals wij het kennen niet bestaat. De meeste planten die we als onkruid beschouwen, spelen een belangrijke rol in onze ecosystemen en ondersteunen andere planten en dieren. Bovendien kunnen ook ‘ongewenste planten’ prachtig bloeien en goed passen in een natuurlijke tuin. Het zijn vaak de cultivars en invasieve exoten die schadelijk zijn voor onze natuurlijke omgeving. 

Als ecologisch tuinontwerpers en tuinliefhebbers is het onze taak om deze planten te omarmen en actief bij te dragen aan het herstel en behoud van gezonde ecosystemen. Door de juiste planten te kiezen, kunnen we een positieve impact hebben op de natuur en de wereld om ons heen. En dat is precies het idee van een natuurlijke tuin. Klinkt dat goed? Ik vertel je er graag meer over!

Vergelijkbare berichten

2 reacties

Geef een reactie